آسانسور یا بالابر وسیله متحرکی است که برای جابجایی مسافر یا بار به صورت عمودی مورد استفاده قرار می گیرد. مهم ترین کاربرد آسانسور در ساختمان ها است. برای انتخاب آسانسور مناسب ساختمان، آگاهی از انواع بالابرها، نحوه کارایی، چگونگی طراحی و آماده سازی آنها ضروری است. به همین دلیل در این مقاله سعی داریم راهنمای جامعی از آنچه که باید درباره آسانسور بدانید را در اختیارتان قرار دهیم.
معرفی انواع آسانسور
بالابرها از نظر نیروی محرکه به انواع مختلفی تقسیم میشوند:
آسانسور کششی
آسانسور کششی متداول ترین نوع آسانسور است که به دلیل سرعت، حرکت و شتاب آن بیشتر در ساختمان های بلند (بلندتر از 150 متر) مورد استفاده قرار می گیرد. این آسانسورها از کابین، وزنه ای متصل به دو سر سیم بکسل که روی قرقره ای بزرگ حرکت می کنند، تشکیل شده است. به عبارت دیگر، این نوع آسانسور در اصل یک کابین بر روی طناب های فولادی است که به دور میخ های متصل به یک موتور الکتریکی حلقه می شوند. میخ ها در انتهای خود وزنه تعادل متصل می کنند تا وزن کابین و آسانسور متعادل شود. کشش روی طناب های فولادی باعث بالا یا پایین رفتن آسانسور می شود.
آسانسور هیدرولیک
جابجایی یک آسانسور هیدرولیک توسط جک هیدرولیک صورت می گیرد. در این آسانسورها یک موتور سه فاز غوطه ور در روغن به همراه یک شیر الکتریکی ویژه به نام پاوریونیت وظیفه انتقال فشار روغن برای جک هیدرولیک را برعهده دارند. البته این موتور و فشار تنها در حرکت به سمت بالا موردنیاز است و برای حرکت به سمت پایین با باز کردن یک شیر و خالی کردن روغن جک، کابین به سمت پایین هدایت می شود.
آسانسور وینچی
آسانسور وینچی با استفاده از زنجیر و با نیروی برق کار می کند. کشش برای حرکت کابین این آسانسور، از زنجیر و یا طناب فولادی استفاده می شود که به صورت معلق و با نیروی رانش به حرکت در می آید. این نوع آسانسور وزنه و قاب ندارد و از آن در فروشگاه های بزرگ و ساختمان های مرتفع استفاده می شود.
آسانسور مغناطیسی
بالابر مغناطیسی ساختار کمی متفاوت از سایر آسانسورها دارد و در واقع، مدلی پیشرفته از آسانسور است. در آسانسور مغناطیسی تجهیزات و ریل ها، روی دیوار چاه آسانسور متصل می شود تا استاتور موتور و کابین آسانسور نقش روتور را بازی کنند. نحوه عملکرد آسانسور مغناطیسی به این صورت است که جریان برق به استاتور متصل شده تا میدان مغناطیسی ایجاد شده و به روتور القا شود. میدان مغناطیسی در نقاطی قطع و با ایجاد جریان برق تا سیم پیچ های استاتور، سیم پیچ هایی که روی روتور باردار شده تا کابین حرکت کند.
اصلی ترین بخش های یک آسانسور
محیط نصب آسانسور
محیطی که آسانسور در آن نصب می شود از سه بخش اصلی: موتورخانه، چاه آسانسور و چاهک تشکیل شده است. در قسمت موتورخانه، موتور، گیربکس، تابلوی برق و تابلوی کنترل آسانسور قرار دارد. چاه آسانسور محل حرکت کابین و وزنه به شمار می رود و ریل ها و در‌ها در آنجا نصب می شوند. چاهک پایین ترین بخش چاه آسانسور است که ضربه گیرها و بافرها در آن قرار دارند.
آهن کشی آسانسور
آهن کشی ضروری ترین ساختار برای تثبیت موقعیت ریل های کابین و وزنه است. همچنین برای تحمل نیروهای استاتیکی و دینامیکی وارد شده از سمت آسانسور نیاز به طراحی مناسب آهن کشی است. اندازه آهن آلات در طراحی ساختار آهن کشی با توجه به مقدار و اندازه آهن آلات موجود و نیاز مصرفی آسانسور مشخص می شود.
یکی از مهم‌ترین عوامل در تامین استحکام آهن کشی، جوشکاری مناسب است. جوشکاری باید توسط یک فرد کارآزموده انجام شود تا با توجه به جهات نیروهای خارجی وارد شده نقاط جوش تعیین شود. در غیر این صورت می تواند عواقب جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.
موتور آسانسور
در آسانسورها از موتورهای متنوعی استفاده می شود. موتور گیربکس و گیرلس از موتورهای پرکاربردی است که تقریبا در انواع مختلف آسانسورها بکار می روند. این نوع موتورها برای سرعت کند و تند مورد استفاده قرار می گیرند.
رایج ترین موتورهای گیربکس بکار رفته در بالابرها می توان به موتورهای آلبرتو ساسی ساخت ایتالیا، الکمپ ساخت ایتالیا، سیکور ساخت ایتالیا، مونتاناری ساخت ایتالیا، شیندلر ساخت اسپانیا، تورین ساخت چین، آکار ساخت ترکیه و تیسن ساخت آلمان اشاره کرد.
موتور الکتریکی ۳ فاز یک یا دو ساعته یکی دیگر از انواع موتورهای بالابر است. در طراحی و ساخت آن از موتورهای DC استفاده شده است که حداقل قدرت 3.5 کیلووات دارند.
کابین آسانسور
منظور از کابین، اتاقک متحرکی است که وظیفه حمل بار یا مسافر را بر عهده دارد. یکی از بخش های کابین که به جک در سیستم متحرک هیدرولیکی و طناب ها در سیستم کششی متصل است، یوک نام دارد. یوک از طریق ضربه گیرها به کابین متصل می شود. تجهیزات هدایت و سیستم توقف مکانیکی کابین نیز روی یوک متصل می شود.
با توجه به موقعیت مورد استفاده، دیواره ها، سقف و کف کابین باید در برابر نیروهای وارده از مقاومت کافی برخوردار باشند. جداره کابین ها معمولاً از ورق های گالوانیزه ساخته می شود. این ورق‌ها باید از ضخامت حداقلی ۱.۵ میلی‌متر برخوردار باشند.
برای روکش دیواره داخلی کابین می توان از ورق های روغنی، انواع استیل، فرمیکای ضد خش و…استفاده کرد. تجهیزات استانداردی که عمدتا در کابین بالابر مورد استفاده قرار می گیرد، عبارت است از: هواکش، زنگ اخبار، دکمه ی توقف اضطراری، دکمه ی الکترومکانیکی، دستگیره، نمراتور یا نشان دهنده‌ی طبقات و چراغ نشانگر اضافه بار. سایر تجهیزات مانند آینه یا تلفن از دیگر تجهیزاتی است که می توان در داخل کابین اضافه کرد.
شستی های احضار طبقات
شستی های احضار طبقات از بخش های مهم و ضروی بالابرها هستند که به منظور دریافت فرمان از مسافر به کار می روند. این فرمان از طریق شستی ها و سیم کشی به تابلوی فرمان منتقل می شوند. ولتاژ مورد نیاز در شستی ها ۲۴ ولت است.
شستی ها رنگ، شکل و جنس متنوعی دارند و به نوعی در زیبایی ظاهری کابین تاثیرگذار هستند. بدنه ی شستی ها می تواند از جنس برنز، فولاد زنگ نزن، آلومینیوم با پوشش پودر استاتیک، آلومینیوم با پوشش آنادایز رنگی، آلومینیوم با رنگ کوره ای و… باشد. نشانگر جهت در بالابرها نیز می تواند ثابت یا LED و متحرک یا Dot Matrix باشد.
ترمز آسانسور
یکی دیگر از اجزای اصلی بالابرها ترمز است. امنیت بالابر تا حد زیادی وابسته به طراحی سیستم ترمز است. این سیستم بر روی موتور نصب می شود و معمولا شامل یک سیم پیچ، هسته فلزی متحرک، بازو، لنت ترمز و… است.
در آسانسورهای 60 ولت تا 380 ولت از ولتاژهای AC و DC استفاده می شود. نوع ۱۸۰ DC نسبت به سایر ولتاژها متداول تر است. اندازه و نوع ولتاژ ترمز روی پلاک آن نوشته می شود.
تابلوی فرمان
یکی از مهم ترین اجزای بالابر و در حقیقت کنترل کننده آن تابلوی فرمان آسانسور است. دستورها از مدار فرمان به موتور انتقال می یابد؛ بنابراین عملکرد موتور و سایر اجزای بالابر به طور مستقیم به تابلوی فرمان وابسته است.
متداول ترین سیستم های کنترل، سیستم کنترل میکروپروسسور دو سرعته و تری وی اف است.این سیستم ها مجهز به امکانات متنوعی از جمله توقف در طبقه ی مدنظر، اعلام خرابی، شمارش تعداد سفر و… می باشد.
سیم بکسل
سیم بکسل در سیستم های کششی و نیز نوع خاصی از سیستم های هیدرولیک به کار می رود. بکسل ها انواع گوناگونی دارند که معمولاً در بالابرها از بکسل با هسته ی کنفی استفاده می شود.
اندازه و وزن کابین تعیین کننده تعداد سیم بکسل های بالابر است. به طور معمول در کابین های مختلف از ۲، ۳، ۴، ۵ یا تعداد بیشتری سیم بکسل استفاده می شود.
ریل راهنما
ریل راهنما ستونی است که در سیستم محرک کششی مسیر حرکت کابین و وزنه تعادل را تثبیت می کند. هدایت حرکت کابین و وزنه تعادل از وظایف ریل راهنما است. علاوه بر این، به هنگام عملکرد پاراشوت، نقش تکیه‌گاه را ایفا کرده و نیروی ناشی از پاراشوت را تحمل می کنند؛ از این حیث نیز در تأمین ایمنی آسانسور موثرند. ریل های امروزی از جنس فولاد و به شکل حرف T ساخته می شوند.
اتصال ریل های راهنما به اسکلت چاه از طریق اجزایی به نام براکت ممکن می شود. این اتصال باید محکم باشد در غیر این صورت ممکن است انقباض بتن ها در ساختمان اثر مخربی بر عملکرد بالابر داشته باشد. نکته دیگری که باید در زمان اتصال ریل ها به آن توجه داشت این است که باید از جوشکاری ریل ها به براکت ها یا ساختمان و نیز جوشکاری آنها به یکدیگر اجتناب کنید.
بافر آسانسور
بافر یا ضربه گیر چاله آسانسور یکی از اجزای ایمنی سیستم آسانسور محسوب می شود. بافر آسانسور در انتهای چاه آسانسور یعنی در چاهک و در مرکز ثقل و پایین کابین و وزنه تعادل نصب می شود. در صورتی که در عملکرد تمامی اجزای ایمنی آسانسور اختلال بوجود آید، بافر آسانسور وارد عمل می شود. بافر انواع مختلف پلاستیکی، هیدرولیکی و فنری دارد که انرژی وارد شده به خود را ذخیره یا دفع می کند و از شدت آسیب های ناشی از حادثه های غیرمترقبه آسانسور جلوگیری می کند. در گذشته بافرهای فنری لول یا تخت مورد استفاده قرار می گرفتند. بطور کلی وظیفه ی بافر جلوگیری از برخورد شدید کابین یا وزنه تعادل در حال سقوط می باشد.
وزنه تعادل
وزنه تعادل در بالابرهای کششی برای برقراری تعادل به کار می رود. در واقع وزنه بخشی از وزن کابین و مسافر را خنثی می کند و نیروی لازم برای حرکت کابین را کاهش می دهد.
وزنه تعادل قالب فلزی دارد که وزنه هایی معادل با وزن کابین به اضافه نصف ظرفیت کابین در آن تعبیه شده است. جنس وزنه ها غالبا از چدن است. فریم وزنه توسط سیم های فولادی و قرقره بندی به کابین متصل می شوند و مانند کابین به کمک ریل های راهنما تثبیت می شود.